Jeśli tworzysz muzykę, teksty, grafiki czy filmy – ten artykuł jest dla Ciebie. Dowiesz się z niego, czym są tantiemy i dlaczego to właśnie one zapewniają Ci prawo do wynagrodzenia za korzystanie z Twojej twórczości. W prosty sposób wyjaśniamy, jak działa system ochrony praw autorskich i jak ZAiKS pomaga twórcom odzyskać należne pieniądze. Zanim udostępnisz swój utwór światu – przeczytaj, jak zadbać o swoje prawa.
🎶 Wynagrodzenie twórcy
Tantiemy są niczym innym jak wynagrodzeniem twórcy, które jest mu należne za korzystanie ze stworzonego przez niego utworu.
Zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 14 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do pobierania wynagrodzenia za to korzystanie.
Oznacza to, że od razu w momencie powstania dzieła, jego autorowi przyznawane są uprawnienia prawnoautorskie na trzech płaszczyznach.
- Są to prawa do:
- korzystania z dzieła (lub wyrażenia zgody na korzystanie z utworu przez podmioty trzecie, obejmujące wszystkie postaci działań faktycznych i prawnych związanych z utworem składające się na tzw. pola eksploatacji),
- rozporządzania nim (obejmujące możliwość przeniesienia autorskich praw majątkowych na inne osoby),
- uzyskiwania wynagrodzenia (obejmujące możliwość pobierania zapłaty za korzystanie z utworu).
Od momentu stworzenia utworu jego autor posiada do niego wszelkie uprawnienia, a inne osoby, na korzystanie z dzieła potrzebują jego zgody - muszą uzyskać licencję, bądź też nabyć autorskie prawa majątkowe do utworu.
Autorzy pracują nad swoimi dziełami, tworzą je, a następnie dokonują ich publikacji, by udostępnić je do odbioru publiczności. Samo udostępnienie utworu światu nie oznacza w żadnym wypadku tego, że pozbywają się oni swoich praw, czy też że pozwalają na to, by każdy korzystał z ich twórczości bez zgody.
W erze cyfrowej, gdy technologia pozwala na błyskawiczne i masowe rozpowszechnianie utworów, indywidualne zarządzanie prawami autorskimi stało się niemal niemożliwe. Wyobraźmy sobie, że każdy twórca musiałby samodzielnie śledzić, gdzie i w jaki sposób wykorzystywane są jego utwory — czy to w mediach społecznościowych, na YouTubie, w radiu, czy w telewizyjnych kampaniach reklamowych. Odpowiadanie na każdą prośbę o zgodę na użycie utworu, negocjowanie warunków licencyjnych i egzekwowanie należnych wynagrodzeń to ogromne wyzwanie, które pochłaniałoby więcej czasu niż samo tworzenie. W czasach, gdy twórczość krąży po świecie za pośrednictwem jednego kliknięcia, ochrona interesów autorów wymaga więc systemowego podejścia.
🤝 Rola organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi
Dlatego powstały organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, takie jak ZAiKS. Zadaniem ZAiKS jest przede wszystkim zrzeszenie artystów, czuwanie nad przestrzeganiem ich praw autorskich oraz wspieranie ich w egzekwowaniu przysługujących im uprawnień. ZAiKS działa jako pośrednik i strażnik — reprezentuje twórców, negocjując umowy z użytkownikami (np. stacjami radiowymi, platformami streamingowymi czy organizatorami koncertów), pobierając wynagrodzenia za wykorzystanie ich dzieł, a następnie dokonując podziału (tzw. repartycji) zebranych środków między autorów. Bez takich instytucji wielu twórców — zwłaszcza tych mniej znanych — nigdy nie otrzymałoby należnego im wynagrodzenia. Dzięki zbiorowemu zarządzaniu mogą skupić się na tym, co najważniejsze: na tworzeniu, mając pewność, że ich prawa są skutecznie chronione.
- ZAiKS wypłaca tantiemy:
- twórcom, którzy powierzyli mu zarządzanie swoimi prawami autorskimi na podstawie umowy o zbiorowe zarządzanie, niezależnie od tego czy są członkami Stowarzyszenia, czy nie,
- twórcom, którzy nie powierzyli ZAiKS zarządzania swoimi prawami autorskimi (w niektórych, określonych ustawą, przypadkach).
Jak widać, ZAiKS ma szerokie możliwości reprezentowania twórców,, a pobór, podział i wypłata wynagrodzeń autorskich na rzecz twórców może odbywać się zarówno na podstawie umowy z twórcą, jak i na podstawie przepisów prawa autorskiego w ramach przymusowego albo rozszerzonego zbiorowego zarządu.
💡Jak wyliczyć tantiemy?
W repartycjach z reguły biorą udział utwory, które były zamieszczone w wykazach wykorzystanych utworów sporządzonych przez użytkowników praw autorskich, a więc utwory, których wykorzystanie zostało ZAiKS zgłoszone przez twórców. Dodatkowo, na niektórych polach eksploatacji lub w odniesieniu do niektórych sposobów korzystania z utworów, konieczne może być prowadzenie repartycji również w oparciu o inne metody, w tym na przykład:
- Metodologia:
- metody samplingowe polegające na losowym wyborze poszczególnych utworów z wykazów wykorzystanych utworów przedstawionych przez użytkowników,
- analizy analogicznych sposobów wykorzystania utworów na różnych polach eksploatacji,
- badania sondażowe lub
- inne udokumentowane informacje.
💰Wypłata tantiem
Tantiemy wypłacane są twórcom w różnych terminach - miesięcznie, kwartalnie, półrocznie lub rocznie, a wynagrodzenie autorskie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym.
Należności z tytułu tantiem nie są charytatywnymi składkami, czy zbiórką na rzecz twórców. Jest to wynagrodzenie należne im za korzystanie z utworów jako owoców ich twórczej pracy.
Wbrew pozorom, podstawa do wypłaty tantiem jest prosta i nie powinna budzić wątpliwości.
Jeżeli chcesz coś kupić i jest Ci to potrzebne - idziesz do sklepu i płacisz cenę za wybrane przez Ciebie produkty. Podobnie zatem, jeżeli chcesz skorzystać z cudzej twórczości, bo np. może pomóc Ci w Twojej działalności - zgłoś chęć wykorzystania utworu ZAiKS, a “ceną” za skorzystanie z będzie opłata w formie tantiem.
