ZAiKS Akademia powstała po to, aby dostarczać rzetelną, merytoryczną i niezbędną wiedzę z zakresu prawa autorskiego. Znajdziesz tu wszystko, co powinieneś wiedzieć o prawach autorskich oraz tym, jak na nich zarabiać. Jaki jest nasz główny cel? Chcemy wyposażyć Cię w wiedzę, która pozwoli Ci podejmować świadome decyzje na każdym etapie rozwoju Twojej działalności.
Zdajemy sobie sprawę, że zawiłości związane z prawem autorskim i specjalistyczną terminologią mogą niejednego przyprawić o zawrót głowy. Jeśli dodamy do tego dynamiczne postępy nowych technologii, bywa naprawdę trudno. Szczególnie wtedy, gdy dopiero zaczyna się działać w branży kreatywnej.
W ZAiKS Akademii znajdziesz artykuły opisujące zagadnienia, z którymi będziesz mieć do czynienia na co dzień. ZAiKS Akademia to także rozmowy i podcasty.
Jeśli nadal coś wydaje Ci się niezrozumiałe, skorzystaj z formularza kontaktowego i zaproponuj temat, który powinniśmy poruszyć w kolejnych wpisach.
Na początek oddajemy w Twoje ręce przewodnik po podstawach prawa autorskiego.
Zaczynamy!
Czym są prawa autorskie? Mówiąc najprościej to ogół praw do utworu. Zalicza się do nich również prawo do decydowania o sposobie korzystania z utworu i czerpania z niego korzyści. Definicję dokładnie opisuje ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Prawa autorskie dzielą się na osobiste i majątkowe. W ramach praw autorskich mówimy również o prawach zależnych. To one regulują zasady dotyczące wszelkich modyfikacji oryginalnego utworu, które prowadzą do powstania nowego utworu – utworu zależnego.
Z utworami zależnymi mamy do czynienia w przypadku działań, które w istotny sposób ingerują w utwór oryginalny.
Pełna nazwa ustawy, o której już wspominaliśmy, brzmi Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Nie wszyscy wiedzą, czym są prawa pokrewne, a zatem wyjaśniamy.
Prawa pokrewne to zestaw praw związanych zarówno z eksploatacją twórczości, jak i nakładami poniesionymi na jej stworzenie. Prawa pokrewne nie wiążą się z powstaniem nowych utworów, ale wykorzystaniem już istniejących. Przykładem praw pokrewnych są prawa do artystycznych wykonań, które chronią artystów wykonawców. Prawa pokrewne chronią również prawa do fonogramu czy wideogramu, jak również prawa nadawców telewizyjnych.
Każde działanie, takie jak skomponowanie utworu, nagranie piosenki, dystrybucja na płytach CD, nagranie coveru czy nowej wersji ze zmienionym tekstem, wykorzystanie w reklamie itp. wiąże się z określonymi konsekwencjami wynikającymi z praw autorskich, a twórcy zarabiają na obrocie tymi prawami.
Poniżej wyjaśniamy znaczenia poszczególnych praw na prostych przykładach.
W momencie powstania utworu (kompozycji i/lub tekstu) automatycznie uruchamia się ochrona przewidziana ustawą o prawie autorskim. Ta ochrona jest niezależna od jakiejkolwiek rejestracji utworu na przykład w ZAiKS-ie czy nagrania. Od tego momentu twórcy przysługują określone prawa.
To jego prawa, a jednocześnie kapitał, na którym może zarabiać, umiejętnie nim zarządzając.
Prawa autorskie twórcy dzielą się na dwie grupy: prawa osobiste i prawa majątkowe.
Prawa osobiste chronią więź twórcy z utworem. Są wieczne. Nigdy nie wygasają. Są niezbywalne. Nie można się ich zrzec. Co najwyżej można się zgodzić na niewykonywanie praw osobistych i z takimi ustaleniami często spotkamy się w umowach.
Te prawa regulują kwestie dotyczące wykorzystywania utworu oraz uzyskiwania wynagrodzenia za takie wykorzystanie. Autorskie prawa majątkowe można przenieść lub udzielić na nie licencji. Są one dziedziczne i wygasają po 70 latach od śmierci autora.
ZAiKS zajmuje się wykonywaniem tych praw w imieniu autorów przez siebie reprezentowanych.
Kolejnym naturalnym etapem w rozwoju utworu jest jego wykonanie.
Zagranie kompozycji przez muzyków czy zaśpiewanie tekstu przez wokalistkę generuje tak zwane “artystyczne wykonanie”, które jest objęte ochroną przez prawa pokrewne.
Przypomnijmy – prawa pokrewne to zestaw praw podmiotów, które pośredniczą w przekazywaniu utworów publiczności.
Nie są związane z powstawaniem nowych utworów. Warto o nich wiedzieć i je rozumieć, szczególnie wtedy, gdy jest się jednocześnie twórcą oraz wykonawcą swoich utworów.
Utwór (kompozycja i tekst) są chronione zestawem praw wynikających z praw autorskich, a artystyczne wykonanie prawami z grupy praw pokrewnych.
🎓 Czytaj dalej: Prawa pokrewne – krótki przewodnik
Powiedzmy, że masz gotowy utwór i dopracowane wykonanie. Teraz pora na nagranie. Powstaje “master”, czyli tak zwany fonogram.
Właścicielem praw do fonogramu jest najczęściej wytwórnia lub osoba, która sfinansowała nagranie. Prawa właściciela fonogramu są również częścią zbioru praw pokrewnych.
🎓 Czytaj dalej: Prawa pokrewne – krótki przewodnik
Istnieje sporo sposobów na to, jak podejść do tego zadania. Na ten proces składa się produkcja, dystrybucja i promocja nagrań muzycznych zarówno w formie fizycznej, jak i cyfrowej.
Najczęściej artyści poszukują podjęcia współpracy z wytwórnią fonograficzną, która zajmie się przygotowaniem premiery. W ramach umowy fonograficznej Artysta przenosi prawa do swoich artystycznych wykonań lub udziela do nich licencji. To właśnie one są głównym prawem pozyskiwanym przez wytwórnie.
Po podpisaniu umowy następuje etap nagrań fonogramów, przygotowania promocji i dystrybucji. Dystrybucja odbywa się na nośnikach fizycznych lub w ramach dystrybucji cyfrowej.
Nie zapominajmy, że fonogram "zawiera w sobie" utwór (kompozycję i tekst). Zatem fonogram składa się w części z praw dotyczących twórców oraz w części z praw dotyczących wykonawców i producenta.
Dystrybucja takiego nagrania jest równoznaczna z wykorzystaniem nagranego utworu, za co twórcom przysługuje wynagrodzenie.
Wytwórnia fonograficzna, która planuje wyprodukować płyty CD, zobowiązana jest do uzyskania od ZAiKS-u licencji na korzystanie z utworów, które znajdą się na albumie. Podobne licencje muszą uzyskać nadawcy, czyli radia, stacje TV czy platformy streamingowe, dzięki którym nagranie trafia do odbiorców publicznych.
Uzyskane przez ZAiKS wynagrodzenia autorskie są dzielone w postaci tantiem pomiędzy uprawnionych autorów, których utwory zostały wykorzystane.
Prawa autorskie są wykorzystywane również w trakcie koncertów.
Podobnie jak w przypadku emisji utworów w radiu, dystrybucji na nośnikach fizycznych czy streamowania na platformach, także koncerty są polem eksploatacji praw autorskich i twórcom przysługuje wynagrodzenie za korzystanie z ich utworów.
Organizator koncertu opłaca licencję, którą pozyskuje od ZAiKS-u. Dla prawidłowego podzielenia uzyskanych od organizatora koncertu wynagrodzeń autorskich konieczne jest przygotowanie tzw. setlisty zawierającej listę wykonanych utworów.
Wysokość wynagrodzenia autorskiego możesz obliczyć tutaj.
Wszystkie kwestie dotyczące kontrahentów znajdziesz tutaj.
A co się dzieje, gdy piosenką zainteresuje się agencja reklamowa i będzie chciała jej użyć w reklamie?
W branży muzycznej takie połączenie muzyki z obrazem określa się mianem synchronizacji. Na darmo szukać tego określenia w ustawie o prawie autorskim, jednak często można się z nim spotkać w umowach.
Agencja musi pozyskać odpowiednie prawa i zgody na wykorzystywanie utworu. Autor utworu musi wyrazić zgodę na użycie jego twórczości w reklamie. Wynika to między innymi z autorskich praw osobistych - a w szczególności prawa do integralności utworu i prawa do nadzoru nad sposobem korzystania z utworów. Autor ma prawo podjąć decyzję, czy chce, żeby jego utwór reklamował konkretny produkt.
Co ważne, ZAiKS nie udzieli zgody na synchronizację w imieniu autora, ponieważ reprezentuje autorskie prawa majątkowe, a nie osobiste.
Zatem producent reklamy musi uzyskać taką zgodę bezpośrednio od twórcy. Niejednokrotnie taka zgoda jest odpłatna.
Po otrzymaniu zgody i wyprodukowaniu reklamy emisja takiego spotu, będącego synchronizacją utworu z filmem, wymaga uzyskania od ZAiKS-u licencji na korzystanie z zamieszczonego w spocie utworu.
🎓 Czytaj dalej: Połączenie muzyki i filmu. O co chodzi w synchronizacji?
Wszystkie modyfikacje dozwolone są przy zachowaniu pewnych zasad. Na początek trzeba rozstrzygnąć, czy nowa wersja jest kolejną interpretacją utworu, czy może ingeruje w jego podstawowe elementy, czyli jest opracowaniem.
🎓 Czytaj dalej: Przeróbki, remiksy, covery - wyjaśniamy podstawy
Interpretacja to nowe wykonanie utworu bez zmiany najważniejszych elementów oryginalnej kompozycji i tekstu. Nagranie tak zwanego coveru bez modyfikacji tekstu, melodii czy tempa oryginału generuje powstanie nowego wykonania. Korzystanie z takiego nagrania wymaga uzyskania licencji na korzystanie z oryginalnego utworu.
Opracowanie to stworzenie nowego utworu na podstawie modyfikacji oryginalnego utworu, czyli w szczególności remiks lub tłumaczenie. Jeśli wprowadzone zmiany wpływają na główne elementy utworu, autor wersji oryginalnej musi wyrazić zgodę na korzystanie z tak powstałego opracowania.
W wyniku stworzenia opracowania powstaje nowy utwór, z nowymi autorami. Takie opracowanie można zgłosić do ZAiKS-u, a wykorzystywanie takiego utworu będzie podlegało takim samym zasadom, jak wykorzystanie innych utworów.
ZAiKS występuje w imieniu twórców wobec nadawców, wydawców i innych podmiotów, które korzystają z ich utworów. Za korzystanie z utworu jego twórcy należy się odpowiednie wynagrodzenie. Trudno sobie jednak wyobrazić, żeby nadawcy kontaktowali się z każdym twórcą albo innym właścicielem praw z osobna i uzgadniali warunki licencji.
Żeby ułatwić ten proces, na całym świecie istnieją organizacje zbiorowego zarządzania (OZZ).
To ZAiKS negocjuje i zawiera umowy z nadawcami, np. stacjami radiowymi i telewizyjnymi oraz platformami streamingowymi, pobiera wynagrodzenia za korzystanie z utworów i wypłaca je uprawnionym autorom w postaci tantiem.
🎓 Czytaj dalej: Co to jest ZAiKS? Odpowiadamy w pięciu punktach.
Wynagrodzenie autorskie przysługuje twórcom między innymi za:
ZAiKS nie reprezentuje praw osobistych twórców.W przypadkach dotyczących autorskich praw osobistych wymagane jest uzyskanie zgody bezpośrednio od autora. Takimi przypadkami jest w szczególności: