Sampling to jedna z najbardziej kreatywnych technik we współczesnej muzyce – pozwala budować nowe brzmienia z istniejących już nagrań. Choć otwiera przed twórcami ogromne możliwości, wiąże się też z konkretnymi obowiązkami prawnymi. W tym artykule wyjaśniamy, czym jest sampling, kiedy wymaga zgody, jakie opłaty mogą się z nim wiązać oraz jak prawidłowo zgłaszać utwory z samplami do ZAiKS. Jeśli chcesz samplować legalnie i bez stresu – czytaj dalej.
🔁 Czym jest sampling?
Sampling/samplowanie to technika twórcza polegająca na wykorzystaniu fragmentów istniejących wcześniej nagrań w nowym nagraniu, przy wykorzystaniu specjalnego instrumentu zwanego samplerem lub też stosując w tym celu oprogramowanie komputera.
✅ Samplować można nagrania muzyczne (to najczęściej spotykane), ale też inne: fragmenty dialogów czy dźwięków z filmów, nagrane dźwięki natury, miasta itp. Samplami mogą też być pojedyncze dźwięki instrumentów naturalnych (np. sample perkusyjne).
✅ Samplowane fragmenty mogą być różnej długości. Mogą być wykorzystane jednorazowo lub wielokrotnie w trakcie nagrania. Mogą być poddane różnym modyfikacjom, takim jak przyspieszenie, zwolnienie, zmiana tonacji, czy dodanie efektów dźwiękowych, czasami aż do granicy rozpoznawalności.
✅ Dzięki samplingowi artyści mogą przekształcać istniejące dźwięki w zupełnie nowe utwory, nadając im świeże znaczenie i brzmienie.
✅ Sampling może być sposobem na prowadzenie dialogu między pokoleniami artystów. Dzięki niemu współczesna muzyka często oddaje hołd swoim korzeniom poprzez przypomnienie starszych nagrań nowym pokoleniom. Sampling pozwala też na eksperymenty – przekształcenie prostych dźwięków codzienności w coś zupełnie nowego - poprzez samplowanie dźwięków otoczenia, artyści potrafią stworzyć unikalne tekstury dźwiękowe.
✂️ Legalny sampling
Sampling, choć artystycznie fascynujący, generuje jednak konsekwencje prawne. Wykorzystanie fragmentów nagrań chronionych prawem autorskim wymaga uzyskania odpowiednich licencji od właścicieli praw do oryginalnych nagrań. Dobrze jest uzyskać te licencje jeszcze przed włączeniem sampla do swojego utworu, a na pewno przed publikacją, np. w Internecie, utworu zawierającego sampel.
Próba uzyskania zgody już po rozpowszechnieniu takiego nagrania, może doprowadzić do konfliktu z uprawnionymi, który w ostateczności może skutkować koniecznością zaprzestania eksploatacji utworu, przekazania zysków uprawnionym do samplowanego nagrania, a nawet zapłaty zadośćuczynienia.
Przykładem może być głośna sprawa spadkobierców Marvina Graya przeciwko Robinowi Thicke za sampling w nagraniu “Blurred Lines”.
📌 Jakie licencje są niezbędne, by samplowanie było legalne i bezpieczne?
Wykorzystując fragmenty nagrania artystycznego wykonania utworu słowno-muzycznego lub muzycznego (w przeciwieństwie np. do nagrań szumu ulicy albo śpiewu ptaków itp.) wkraczamy na terytorium praw autorskich oraz praw pokrewnych: praw artystów wykonawców oraz praw producenta fonogramu.
- Stąd wynika konieczność zawarcia porozumień z:
- autorami utworu oryginalnego, ponieważ korzystamy z napisanego przez kogoś tekstu i kompozycji
- artystami wykonawcami, ponieważ korzystamy z fragmentów ich artystycznych wykonań wokalnych oraz instrumentalnych
- producentem fonogramu, ponieważ wycinamy fragmenty konkretnej rejestracji danego utworu (więcej o producencie fonogramu przeczytacie tutaj)
Istotne jest, by w momencie decyzji o wykorzystaniu sampla, postarać się znaleźć informacje o wszystkich uprawnionych i nie pomijać nikogo z wymienionych wyżej podmiotów.
💸Koszty i opłaty
Zawarcie porozumień i umów licencyjnych z uprawnionymi do samplowanego utworu może wiązać się z opłatami lub uwzględnieniem udziałów tych osób w przyszłych tantiemach, będących efektem eksploatacji utworu zawierającego sampel.
Zdarzają się również takie sytuacje, kiedy uzyskanie licencji na wykorzystanie sampla nie jest konieczne. Nie są to jednak przywoływane czasem na forach “zasady”, że “do 5 sekund można”, ponieważ długość sampla nie jest tutaj istotnym kryterium.
- Oto w jakich sytuacjach można korzystać z sampli bez konsekwencji:
- samplowany utwór i nagranie należą do domeny publicznej (należy tu jednak pamiętać o prawach osobistych, które nie wygasają nigdy)
- sampel pochodzi z wiarygodnej biblioteki sampli (darmowych lub odpłatnych) - w tej sytuacji oczywiście licencja jest zawierana, jednak nie wymaga dodatkowych operacji po stronie samplującego, jeśli spełni on warunki korzystania z danej biblioteki
- sampel nie nosi znamion utworu ani artystycznego wykonania - np. jest to szczekanie psa, szum morza, stukot kół pociągu, jednak w takiej sytuacji, nadal jest to wykorzystanie nagrania, w związku z czym może być niezbędna zgoda jego producenta
🎥Samplowanie a YouTube Content ID
Wykorzystanie sampli w twórczości artysty, nawet za zgodą wszystkich uprawnionych, może pociągać za sobą ograniczenia w monetyzacji nagrania. Wynika to z tego, że systemy Content ID w serwisach takich jak YouTube, TikTok czy serwisy Meta, będą błędnie przypisywać dopasowania - do utworu z samplem, zamiast do utworu samplowanego - lub będą tworzyć konflikty własności treści.
Z tego powodu zaleca się, by utwory zawierające sample, szczególnie licencjonowane dźwięki z serwisów takich jak Splice czy Tracklib, nie były dostarczane jako pliki dźwiękowe do Content ID, ponieważ uzyskanie wyłącznych praw do samplowanych fragmentów nagrania jest niemożliwe.
📝Jak zarejestrować utwory zawierające sample w ZAiKS
Sampling jest niezwykłym narzędziem w rękach twórców muzycznych i może ułatwiać przekraczanie granic gatunkowych oraz łączenie przeszłości z teraźniejszością w kreatywny sposób, ciągłą ewolucję muzyki i coraz to nowe, ekscytujące brzmienia. Należy jednak pamiętać, by oddając komuś artystyczny hołd, nie zapominać o jego prawach autorskich.
Rejestracja utworu zawierającego sample w serwisie ZAiKS jest jak najbardziej możliwa, a odpowiednie informacje na ten temat należy zawrzeć w formularzu zgłoszeniowym. W trakcie procesu zgłaszania utworu jednym z obowiązkowych pól jest wskazanie, czy zgłaszany utwór zawiera sample muzyczne lub słowne (tzw. cuty). Wystarczy zaznaczyć, czy zostały wykorzystane próbki muzyczne / słowne – nie jest wymagane podawanie tytułu utworu, z którego pochodzą sample, ani informacji o ich twórcach.
Należy jednak pamiętać, że odpowiedzialność za legalne wykorzystanie fragmentów cudzych utworów spoczywa na twórcach, którzy użyli sampli w swojej pracy twórczej. Oznacza to konieczność uzyskania odpowiednich zgód od właścicieli praw autorskich do oryginalnych utworów. ZAiKS w tym zakresie nie pośredniczy i nie podejmuje działań mających na celu uzyskanie takich zgód – są to kwestie pozostające poza zakresem zbiorowego zarządzania prawami autorskimi przez Stowarzyszenie.
Prawidłowe zgłoszenie utworu do rejestracji, w tym wskazanie wykorzystania sampli, umożliwia ZAiKS-owi prowadzenie odpowiedniej dokumentacji, jednak nie zwalnia twórców z obowiązku przestrzegania przepisów prawa autorskiego oraz odpowiedzialności za ewentualne naruszenia w tym zakresie. Dlatego tak ważne jest, aby twórcy dbali o uregulowanie wszelkich formalności związanych z wykorzystaniem cudzych materiałów przed zgłoszeniem utworu.
Podsumowanie
- Producent fonogramu to osoba lub firma finansująca i organizująca nagrania, która nabywa prawa pokrewne do gotowego fonogramu.
- Producent muzyczny wpływa na brzmienie i proces twórczy nagrania, ale nie posiada praw pokrewnych.
- Fonogram to pierwsze utrwalenie dźwięku, niezależnie od nośnika – należy go odróżniać od fizycznej kopii (np. płyty CD).
- Producent fonogramu ma wyłączne prawa do kopiowania, dystrybucji i udostępniania nagrania, nawet jeśli nie zdecyduje się go opublikować.
- Obie role – producenta muzycznego i fonogramu – mogą być łączone przez jedną osobę, ale mają odrębne obowiązki i zakresy prawne