Co to jest ZAiKS? Odpowiadamy w pięciu punktach

#1 Czym się zajmuje ZAiKS?

Stworzyłeś/-aś utwór, czyli skomponowałeś/-aś muzykę lub napisałeś/-aś tekst piosenki. Automatycznie przysługują ci autorskie prawa majątkowe i osobiste. W związku z tym, nawet jeżeli nie wykonujesz utworu – bo to inny artysta śpiewa twój tekst lub wykonuje twoją muzykę – należy ci się wynagrodzenie za korzystanie z twojego utworu.

Twórca zarabia wtedy, gdy inni korzystają z jego utworów w najróżniejszych miejscach i najrozmaitszych mediach.

Korzystanie z utworów w telewizji, radiostacjach, na YouTubie, TikToku, na portalach streamingowych, podczas koncertów czy powielanie w formie fizycznego albumu wymaga pozyskania od twórcy licencji. 

‍

Twórcom byłoby trudno samodzielnie dowiadywać się o każdym przypadku użycia ich utworów, dbać o należne wynagrodzenie czy określać warunki licencji, jej terytorium czy pola eksploatacji, na których będzie obowiązywała. W pojedynkę w zasadzie nie da się tego zrobić, dlatego autorzy na całym świecie zrzeszają się i korzystają z organizacji zbiorowego zarządzania (ozz), które monitorują użycie ich utworów i zbierają w ich imieniu tantiemy.

‍

W Polsce taką organizacją zbiorowego zarządzania jest ZAiKS.

• Aby zapewnić wynagrodzenie za wykorzystanie pracy twórców ZAiKS:
• udziela w imieniu twórców zgód na korzystanie z ich utworów, czyli udziela licencji,
• pobiera wynagrodzenia autorskie od firm, instytucji i osób, które wykorzystują twórczość w swojej działalności. Proces ten jest nazywany inkasem,
• zebrane w ten sposób wynagrodzenia autorskie, odpowiednio dzieli, czyli dokonuje repartycji i wypłaca twórcom w formie tak zwanych tantiem.

Organizacje zbiorowego zarządzania nie są nowością. Istnieją od ponad wieku w różnych krajach świata. ZAiKS działa nieprzerwanie od 1918 roku. Jest największą w Polsce organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Ponad 100 lat doświadczenia, wiedza i niezbędne narzędzia umożliwiają przekazywanie twórcom co roku wiele milionów złotych należnych im wynagrodzeń.

• W Polsce istnieją cztery ozz-y, które zajmują się zarządzaniem prawami związanymi z wykorzystywaniem muzyki. Są to:
• ZAiKS, który reprezentuje interesy twórców, czyli kompozytorów i autorów tekstów,
• ZPAV, który reprezentuje producentów, czyli właścicieli nagrań,
• SAWP i STOART, które reprezentują artystów wykonawców.

#2 Czym jest ZAiKS?

ZAiKS jest przede wszystkim organizacją zbiorowego zarządzania, ale jednocześnie stowarzyszeniem, które zrzesza autorów tekstów, kompozytorów, scenarzystów, plastyków, choreografów, fotografów i innych twórców oraz – od niedawna – również wydawców muzycznych (firmy publishingowe). 

W swojej bazie ma ponad 70 milionów licencjonowanych utworów polskich i zagranicznych. Działa zarówno na rzecz twórców krajowych, jak również reprezentuje 3,5 miliona zagranicznych twórców oraz wydawców muzycznych (firmy publishingowe) na terenie Polski. 

Należy do międzynarodowych organizacji dbających o standardy działania ozz, m.in. do CISAC, GESAC czy BIEM i działa na podstawie zezwolenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

#3 Skąd nazwa "ZAiKS"?

Początkowo był to Związek Autorów Kabaretowych, ale już rok po założeniu, zmienił nazwę na Związek Autorów i Kompozytorów Scenicznych – stąd akronim ZAiKS. Od 1954 roku funkcjonuje jako Stowarzyszenie Autorów ZAiKS.

#4 Jak działa ZAiKS?

Przede wszystkim zapewnia twórcom wynagrodzenie za korzystanie z ich utworów. Jeśli utwór zostanie użyty: w telewizji, stacji radiowej, streamingach, na koncercie, imprezie publicznej, w centrum handlowym, w klubie muzycznym czy na innych polach eksploatacji, ZAiKS to odnotowuje.

‍

Następnie od organizacji, instytucji lub osób wykorzystujących utwory w swojej działalności pobiera wynagrodzenia autorskie, czyli pieniądze, które należą się twórcom i twórczyniom za ich pracę (inkaso) i dzieli je między autorów i współautorów (w ramach repartycji). Na koniec wypłaca tantiemy zgodnie zasadami wynikającymi z regulaminu repartycji. Im utwór jest częściej wykorzystywany, tym więcej zarabiają na nim jego autorzy lub uprawnieni. Tantiemy przysługują twórcom, ich spadkobiercom, a także uprawnionym wydawcom muzycznym.

‍

Ponadto, ZAiKS aktywnie poszukuje nowych źródeł wynagrodzeń dla twórców oraz negocjuje i zawiera umowy z nowymi platformami udostępniającymi utwory. Uczestniczy w procesach legislacyjnych, a także w ramach umów z ozz-ami z innych krajów, reprezentuje autorów zagranicznych na terytorium Polski.

‍

Dodatkowe zadania ZAiKS-u

• Jako stowarzyszenie ZAiKS prowadzi działalność wspierającą twórców:
• prowadzi działalność edukacyjną,
• wspiera w działaniach powołaną przez siebie fundację Music Export Poland, która zajmuje się promocją polskiej muzyki za granicą,
• prowadzi Fundusz Społeczny przeznaczony m.in. na zapomogi dla twórców w trudnej sytuacji,
• zarządza Funduszem Popierania Twórczości, w ramach którego wspiera inicjatywy twórcze.

ZAiKS to organizacja non profit. Oznacza to, że wynagrodzenia autorskie zebrane od użytkowników muzyki są przekazywane twórcom, po odjęciu kosztów pozyskiwania tantiem (są to tak zwane koszty inkasa) i kosztów dzielenia tantiem między twórców.

Wszystkie podejmowane przez ZAiKS działania, czyli poszukiwanie nowych źródeł inkasa, negocjowanie, zawieranie i rozliczanie umów, dochodzenie roszczeń polubownie i na drodze sądowej, repartycja (czyli dzielenie wynagrodzeń) i wypłata tantiem prowadzone są w taki sposób, by te koszty były jak najniższe.

W ostatnich latach potrącenia na koszty sprawowanego przez ZAiKS zbiorowego zarządzania powierzonymi prawami wyniosły ok. 16,5% wpływów, co odpowiada europejskiej średniej. Z wpływów inkasowych ZAiKS potrąca także 3,5% wpływów brutto, które zasilają Fundusz Społeczny.

• Kiedy twórcom należy się wynagrodzenie?
• Twórcy należy się wynagrodzenie za każdą formę korzystania z utworu, chyba że zachodzi przypadek tzw. dozwolonego użytku.

#5 Jak wygląda współpraca z ZAiKS-em?

✍️ Pierwszy krok – umowa oraz zgłoszenie pierwszego utworu

Współpraca z ZAiKS-em zaczyna się od podpisania umowy o zbiorowe zarządzanie mocą której twórca lub wydawca muzyczny upoważnia ZAiKS do zbiorowego zarządzania: do udzielania licencji na korzystanie z utworów zarówno istniejących w dniu zawarcia umowy o zbiorowe zarządzanie, jak i przyszłych, na wskazanych polach eksploatacji. Twórca albo wydawca mogą ograniczyć pola eksploatacji albo terytorium, na którym ZAiKS może zbiorowo zarządzać prawami. 

Aby rozpocząć współpracę, należy również zgłosić pierwszy utwór do rejestracji. Można to zrobić drogą elektroniczną.

‍

Ale zaraz... ZAiKS to stowarzyszenie, czy zatem twórca musi zostać członkiem stowarzyszenia, żeby ZAiKS chronił jego autorskie prawa majątkowe?

Nie. Umowa o zbiorowe zarządzanie wystarczy, by do twórców trafiały wszystkie należne im wynagrodzenia, natomiast członkostwo w stowarzyszeniu oznacza dodatkowo pomoc prawną i finansową. Sprawdź, jakie korzyści przynosi członkostwo w ZAiKS-ie.

‍

🎶 Drugi krok – zgłaszanie utworów

Żeby ZAiKS mógł skutecznie ściągać tantiemy dla twórcy, musi wiedzieć, które utwory są jego. Dlatego za każdym razem, gdy powstanie utwór, trzeba go jak najszybciej zarejestrować, najlepiej jeszcze przed oficjalną premierą, żeby ZAiKS miał o nim wiedzę od samego początku jego istnienia. Skrupulatność w tej kwestii się opłaca, bo przekłada się na szybszą wypłatę tantiem. 

Utwory do rejestracji można zgłosić zarówno drogą elektroniczną za pośrednictwem portalu zaiks.online, jak i tradycyjną drogą.