Licencja vs. przeniesienie prawa

Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych, czyli najważniejszym dokumentem, do którego będziemy się stale odnosić, wyróżnia się dwa rodzaje umów – umowy licencyjne i umowy przenoszące własność autorskich praw majątkowych. To na podstawie tych umów można korzystać z utworów do różnych celów.  

Co je charakteryzuje i jakie elementy powinny się w nich znaleźć, żeby nie dochodziło do nieporozumień? 

Czym jest licencja? 

Umowa licencyjna lub inaczej umowa o korzystanie z utworu, nazywana potocznie licencją, to upoważnienie do korzystania z praw w danym czasie, na pewnym terytorium i na konkretnych polach eksploatacji. 

• Mówiąc prościej, licencji udziela się z dokładnym określeniem:
• czasu, 
• miejsca,
• zakresu korzystania z utworu.

W kolejnych artykułach słowa „licencja” będziemy używać często, warto więc je dobrze zapamiętać. Do zapamiętania – udzielanie licencji do autorskich praw majątkowych w imieniu autorów zrzeszonych w ZAiKS-ie należy do naszych głównych zadań.

Co powinno się znaleźć w umowie licencyjnej?

Umowa licencyjna ma na celu udzielenie licencjobiorcy zgody na korzystanie z utworu, ale nie wpływa na prawa autorskie osobiste ani majątkowe. Przez cały czas ma je twórca dzieła. 

Każdą umowę przed podpisaniem należy bardzo dokładnie przeczytać. Myślisz, że to oczywiste? A jednak nie każdy to robi. W przypadku umów licencyjnych powstaje jeszcze jeden problem – jeśli nie wiesz, co powinny zawierać, nie jesteś w stanie zweryfikować ich poprawności.

• Co zgodnie z prawem musi się znaleźć w umowie licencyjnej? 
• dokładna nazwa utworu, którego dotyczy licencja
• zapisy określające pola eksploatacji, 
• wyraźne postanowienie o udzieleniu licencji,
• wysokość wynagrodzenia przysługującego licencjodawcy – autorowi – z tytułu udzielenia licencji. 

Dlaczego warto sprawdzić wszystkie zapisy w licencji?

Dlaczego wszystkie elementy są tak ważne? Jeśli w umowie nie znajdzie się wyraźne określenie utworu, np. jego tytuł, nie będzie wiadomo, na co udzielono licencji. Gdy nie wymieni się pól eksploatacji, czyli sposobów korzystania z utworu lub nie uściśli się czasu trwania licencji, może dojść do nieporozumień. Np. istnieje ryzyko, że licencjobiorca zechce używać utworu przez dłuższy czas niż zakładał autor. Problematyczne z punktu widzenia autora są również brak informacji o wysokości opłat licencyjnych i terminie ich zapłaty.

Wypowiedzenie licencji na czas określony

Umowę licencyjną zawiera się na czas określony albo nieokreślony. Czy można ją wypowiedzieć? Tak, ale pod pewnymi warunkami. 

Gdy podpisuje się licencję na czas określony, z zasady żadnej ze stron nie przysługuje prawo jej wypowiedzenia, ale jest jeden wyjątek od tej reguły. Jeśli umowa została zawarta na okres powyżej 5 lat to wraz z upływem 5 lat uznaje się, że przechodzi ona w licencję udzieloną na czas nieoznaczony i można ją wypowiedzieć zachowując terminy wypowiedzenia określone w ustawie o prawie autorskim.

Wypowiedzenie licencji na czas nieokreślony

Umowę na czas nieokreślony można wypowiedzieć z uwzględnieniem terminów ustawowych lub umownych. W pierwszym przypadku zgodnie z ustawą o prawie autorskim rok naprzód, na koniec roku kalendarzowego – np. jeśli wypowiesz umowę w sierpniu 2023 roku, skutek tego wypowiedzenia nastąpi 31 grudnia 2024 roku. W drugim – tak, jak określono w zapisach umowy.

W związku z tym, że licencjobiorcy obawiają się wcześniejszego wypowiedzenia licencji przez licencjodawcę, czyli autora, starają się wprowadzić możliwie długi okres wypowiedzenia. Czasami ten okres wynosi nawet kilka lat. Dodatkowo formą ochrony są zapisy związane z karami umownymi za skorzystanie z możliwości wypowiedzenia.

Dla porównania umowy o przeniesienie praw nie da się wypowiedzieć, ponieważ trwale przenosi ona własność praw na nabywcę.

Licencja wyłączna lub niewyłączna

Licencja na korzystanie z utworu może być wyłączna lub niewyłączna. Wyłączna to taka, którą zezwala tylko jednej osobie - licencjobiorcy - na korzystanie z utworu w określony sposób przez określony czas. Zaś o niewyłącznej mówimy wtedy, kiedy licencjobiorców może być kilku i w tym samym czasie, jak i tym samym zakresie mogą oni korzystać z utworu. 

Z założenia każda umowa licencyjna dotyczy licencji niewyłącznej – takie będzie domniemanie – chyba że zapisy umowy wyraźnie wskazują inaczej. W związku z tym, jeśli licencja ma być wyłączna, należy to dokładnie określić w umowie, zgadzając się na jej wyłączny charakter . Te informacje są niezbędne, żeby uznać konkretną umowę za licencję wyłączną.  

Licencja wyłączna jest tak naprawdę rozwiązaniem pośrednim między licencją niewyłączną a przeniesieniem praw autorskich.  

Co jest ważne z twojego punktu widzenia? Masz prawo zawrzeć kilka umów licencji wyłącznych do tego samego dzieła, o ile będą one dotyczyły odmiennych pól eksploatacji, innych terytoriów czt różnego czasu korzystania z utworu.

Jak wyceniać licencję?

Autorzy bardzo często mają problem z określeniem, jakie wynagrodzenie chcieliby otrzymać za udzielenie licencji. Nic dziwnego, bo stawki są bardzo różne.

• Wycena może zależeć od:
• pól eksploatacji – im szerszy zakres wykorzystania licencji, tym wyższa wycena; przypominamy, że wyceniając licencję, możesz określić osobne kwoty za każde pole eksploatacji
• czasu trwania licencji – licencja na 5 lat zazwyczaj będzie droższa niż ta na 2 lata.

Co ważne, z reguły licencja jest tańsza niż przeniesienie praw. Dlaczego? Ponieważ podpisując umowę licencyjną, wyrażasz zgodę na korzystanie z praw wyłącznie na określonych zasadach, zaś umowa o przeniesienie to tak naprawdę zakup praw na własność.

Umowa licencyjna a umow z ZAiKS-em o zbiorowe zarządzanie

Pamiętaj, że jeżeli zawarłeś z ZAiKS-em umowę o zbiorowe zarządzanie nie możesz udzielić licencji samodzielnie - licencję w Twoim imieniu udziela wyłącznie ZAiKS.

Umowa licencyjna – nasze podpowiedzi

• Przed podpisaniem umowy licencyjnej skorzystaj z naszych podpowiedzi: 
• Nie wiesz, gdzie znaleźć przykładowe pola eksploatacji? Poszukaj w ustawie o prawie autorskim, art. 50. Są to opisy sposobów korzystania z utworów. 
• Jak określić czas trwania licencji? W miesiącach lub latach od momentu zawarcia umowy albo od momentu uiszczenia opłaty licencyjnej. 
• Ile powinna wynosić opłata licencyjna? To zależy od tego, ile potencjalnie może zarobić licencjobiorca w związku z wykorzystaniem utworu. Stawki są bardzo różne.

Kiedy mówimy o przeniesieniu praw autorskich? 

Przeniesienie praw powoduje nabycie praw przez nowy podmiot. Skutkuje w pozbawieniu pierwotnego właściciela praw na rzecz innego podmiotu. Od tego momentu to ktoś inny – nabywca – staje się właścicielem praw, a poprzedni właściciel – czyli autor dzieła – je traci. 

Zbywalne są wyłącznie autorskie prawa majątkowe, w tym prawo do korzystania z utworu, rozporządzania utworem przez twórcę oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Natomiast autorskie prawa osobiste pozostają niezbywalne.

Autorskie prawa majątkowe są ograniczone w czasie – powstają w momencie ustanowienia utworu, a nie jego rejestracji w ZAiKS-ie czy nagrania, trwają dopóki autor żyje, ale wygasają 70 lat po jego śmierci. Po tym czasie utwór przechodzi do tak zwanej domeny publicznej i może być dowolnie rozpowszechniany lub wykorzystywany. 

Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych – forma pisemna

Żeby przenieść prawa autorskie, należy podpisać umowę z osobą zainteresowaną pozyskaniem tych praw. Co ważne, umowa musi mieć formę pisemną pod rygorem nieważności. W praktyce chodzi o to, że tego typu dokument nie może być zawarty ustnie albo w trakcie wymiany e-maili. Powinien być podpisany własnoręcznie – albo kwalifikowanym podpisem elektronicznym – przez obie strony, bo inaczej będzie uznany za nieważny.

Jakie elementy muszą się znaleźć
w umowie?

Bardzo istotne jest, żeby w umowie znalazły się dokładne informacje o stronach umowy i ich reprezentantach, precyzyjne określenie utworu, którego dotyczy umowa oraz sposób przekazania utworu. Oprócz tego, tak jak w przypadku licencji, należy określić pola eksploatacji, czyli sposoby korzystania z utworu. 

Twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia z tytułu przeniesienia praw, o ile w umowie nie ma informacji o tym, że przeniesienie ma charakter nieodpłatny. Z powodów podatkowych jednak – umowa najczęściej będzie zawierała wynagrodzenie za nabycie praw. Jego wysokość i zakres należy określić w umowie. 

Pamiętaj – odrębne wynagrodzenie powinieneś lub powinnaś dostać za każde pole eksploatacji, chyba że wraz z nabywcą zdecydujecie się na jedną kwotę za całość.  

Poza tym w umowie muszą się znaleźć oświadczenia o posiadaniu praw – ty jako autor albo autorka możesz dysponować tylko prawami, które masz – oraz określenie momentu przejścia praw.

Co jeszcze warto wiedzieć o przeniesieniu praw?

• Umowa o przeniesienie praw autorskich może dotyczyć istniejącego utworu albo takiego, który zostanie stworzony w przyszłości, ale tu uwaga – zgodnie z prawem nie można przenieść autorskich praw majątkowych do wszystkich utworów, które powstaną, czyli do wszystkiego, co kiedykolwiek stworzy autor.
• Umowa może dotyczyć wyłącznie pól eksploatacji, które są znane w chwili jej zawarcia. Nie ma zapisu określającego pola potencjalnie dostępne w kolejnych latach. 
• Jeśli w umowie nie pojawi się informacja o zezwoleniu na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, czyli korzystania z wprowadzonych z utworze zmian, nabywca nie może bez wyraźnej zgody autora korzystać z opracowań. 
• Z założenia przeniesienie autorskich praw majątkowych jest na stałe – autor traci prawa na zawsze.
• Wynagrodzenie za przeniesienie praw powinno być droższe niż udzielenie licencji.