Umowa współautorska 

 Zacznijmy od krótkiego wyjaśnienia podstawowych pojęć.

Utwór współautorski nazywany inaczej wspólnym powstaje w efekcie celowej współpracy dwóch lub więcej osób np. kompozytora i pisarza czy dwóch kompozytorów.

Celowość ma tu duże znaczenie, ponieważ utwór nie jest dziełem przypadku. Autorzy, którzy go tworzą, świadomie i za porozumieniem decydują się na współpracę.

Rodzaje utworów współautorskich

Utwory współautorskie dzielą się na rozłączne i nierozłączne. Rozłączne to takie, w których da się wyraźnie wyodrębnić wkłady twórcze poszczególnych twórców – np. wiadomo, że kompozytor odpowiadał za melodię, zaś pisarz za tekst piosenki. 

Co ważne, autorzy mogą samodzielnie, przy braku sprzeciwu współautorów, rozporządzać częściami utworu rozłącznego. Co to znaczy w praktyce?

Jeśli pisarz zechce opublikować tekst piosenki w antologii poezji, ma do tego prawo, podobnie jak kompozytor ma prawo do udostępnienia swojej melodii bez pytania o zgodę pisarza.

W przypadku utworów nierozłącznych samodzielnie rozporządzanie własnymi wkładami twórczymi jest niemożliwe. Dlaczego? Ponieważ tych wkładów nie da się wyodrębnić. Jeśli np. dwóch kompozytorów pracuje nad jedną kompozycją, niemożliwym do określenia jest, w którym momencie kończy się wkład pierwszego, a zaczyna drugiego. Skoro nie da się wyróżnić wkładów twórczych, nie można nimi dysponować indywidualnie.

‍

O tym, czym różni się utwór współautorski od połączonego, przeczytasz tu: https://akademia.zaiks.org.pl/wiedza/utwor-polaczony-a-wspolautorski

Wkład twórczy, czyli...?

Czasami autorzy, którzy pracują wspólnie, zastanawiają się, co jest, a co nie jest wkładem twórczym.

Trzeba pamiętać, że wkład zostanie uznany za twórczy wtedy, gdy będzie mieć cechy oryginalności i indywidualności. Wkład podlega takim samym wymogom jak utwór w rozumieniu prawa autorskiego.

Uwaga, wkładem twórczym nie jest pomysł, inspiracja, pomoc techniczna, materialna albo ograniczona do dostarczenia materiałów do wykonania utworu. Tym samym osoby, które odpowiadają np. za obsługę sprzętu, nie są uznawane za współautorów.

Wspólność praw

Jako współtwórca powinieneś pamiętać, że razem z innymi współautorami masz autorskie prawa majątkowe do stworzonego przez Was utworu – każdy ze współtwórców ma prawo zarabiać na utworze. 

Ustawa o prawie autorskim zakłada domniemanie równości udziałów wszystkich autorów utworu współautorskiego, czyli równy podział tantiem. Gdy autorów jest dwóch, każdy z nich dostaje po 50%, a gdy czterech – po 25%, o ile sami nie ustalą inaczej – o tym za chwilę.

Uwaga – autorskie prawa majątkowe są wspólne, ale autorskie prawa osobiste zawsze pozostają oddzielne, dlatego twórcy utworów rozłącznych mogą rozporządzać swoimi częściami samodzielnie.

Co powinna zawierać umowa współautorska? 

Żeby uniknąć konfliktów m.in. o tantiemy albo wątpliwości o to, kto powinien udzielać zgód na synchronizację, twórcy mogą podpisać umowę współautorską. Co powinien zawierać ten dokument?

#przedmiot

Przede wszystkim musi określać przedmiot umowy, czyli zawierać szczegółowe informacje na temat dzieła, którego dotyczy.

#rola i odpowiedzialność

Należy w nim również wskazać, kto należy do grona współtwórców utworu i zaznaczyć, jaka jest rola poszczególnych osób w powstawaniu dzieła.

#rozkład autorskich praw majątkowych 

Jednym z najistotniejszych elementów umowy współautorskiej jest określenie rozkładu autorskich praw majątkowych, czyli wkładów twórczych. Wkłady mogą, ale nie muszą być równe, jeśli twórcy uznają, że jeden z nich przyczynił się w mniejszym stopniu do powstania dzieła niż drugi. Ważne, żeby po zsumowaniu dawały 100%. 

‍

Tym samym rozkład autorskich praw majątkowych może wynosić np. 50% i 50% albo 20%, 30% i 50%, a nawet 5%, 15%, 20% i 60%.

Jeżeli twórcy nie określą wkładów w umowie, zostaną rozliczeni zgodnie z ustawą, czyli z domniemaniem równości udziałów, nawet gdy nakład pracy jednego był zdecydowanie mniejszy niż drugiego.

Wyraźny podział autorskich praw majątkowych określony w dokumencie ma również znaczenie przy zgłaszaniu utworów do ZAiKS-u. Rozkład wkładów twórczych podaje się bowiem w formularzu zgłoszeniowym w trakcie rejestracji utworu.

‍

Z doświadczenia wiemy, że często artyści nie podpisują wcześniej umowy, a ustalenia procentowego podziału dokonują właśnie na potrzeby zgłoszenia utworu do ZAiKS-u. Wówczas to rejestracja dosłownie mobilizuje zespół do określenia rozkładu autorskich praw majątkowych.

#kwestie objęte wspólnym prawem osobistym do utworu

Oprócz kwestii związanych ze wspólnymi prawami majątkowymi, w umowie należy zawrzeć również te objęte wspólnym prawem osobistym. 

• Chodzi o prawo do:
• oznaczenia autorstwa całości utworu lub jego części,
• decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu,
• nadzoru nad sposobem korzystania z utworu,
• dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia praw autorskich osobistych.

Jeśli współtwórcy ustalą, że utwór za każdym razem ma być podpisany zgodnie ze schematem „słowa – imię i nazwisko pisarza, muzyka – imię i nazwisko kompozytora”, zadbają w ten sposób o to, żeby nikt nie został pominięty. A jeżeli w umowie opiszą, że np. jeden z nich będzie wydawał zgodę na synchronizację we wspólnym imieniu, to on sam zdecyduje, czy utwór stanie się tłem muzycznym do reklamy.

Uwaga, upoważnienie jednego ze współtwórców do decydowania o powyższych kwestiach nie pozbawia pozostałych współautorów ich autorskich praw osobistych, które są niezbywalne.

#zarządzanie utworem przez OZZ

Dodatkowo w umowie może pojawić się zapis o zgodzie na powierzenie zarządzania utworem organizacji zbiorowego zarządzania. W Polsce OZZ-tem jest ZAiKS.

Jeśli chce się zgłosić utwór współautorski do ZAiKS-u, wymagana jest zgoda wszystkich współtwórców, dlatego zawarcie takiego zapisu w umowie upraszcza proces.

Uwaga, twórcy, którzy powierzyli swoje prawa ZAiKS-owi mają obowiązek zgłaszania swoich utworów do rejestracji w Stowarzyszeniu niezależnie od postanowień wynikających z umów współautorskich. Nie będzie to stanowiło naruszenia takiej umowy, gdyż dla dokonania rejestracji wymagane jest co do zasady poświadczenie autorstwa przez wszystkich współautorów utworu.

#informowanie o sprawach istotnych

Na koniec warto również dodać zapis o zobowiązaniu do informowania o istotnych sprawach dotyczących utworu współautorskiego przez współtwórców, np. o przypadkach naruszania praw autorskich. Wówczas wszyscy współautorzy mogą zareagować i zgłosić roszczenia.

Na jakie błędy trzeba uważać?

W związku z tym, że nie ma jednego wzoru umowy współautorskiej, który obowiązywałby w branży muzycznej, czasami w dokumentach tego typu występują istotne błędy. Jakie?

#brak określenia wkładów twórczych 

Największym z nich jest brak określenia wkładów twórczych. Jak wspomnieliśmy wcześniej, jeśli to określenie się nie pojawi, zgodnie z ustawą każdy ze współtwórców dostanie równą należną mu część tantiem. Stanie się tak bez względu na to, czy faktycznie powinien otrzymać np. 50%, czy nie. Bez odpowiedniego zapisu w umowie współtwórca, który czuje się poszkodowany, może co najwyżej próbować udowodnić swoje racje na drodze sądowej.

#brak porozumienia co do oznaczania autorstwa

Drugi błąd to brak porozumienia co do oznaczania autorstwa. Jeżeli umowa nie mówi wyraźnie, jak oznaczenie ma wyglądać, może się okazać, że jeden ze współautorów jest niezadowolony, bo został wymieniony, a nie chciał się pod tym podpisywać. Albo został wymieniony, ale nie jako pierwszy, tylko jako ostatni. Albo nie pojawił się w opisie, chociaż jego wkład twórczy wyniósł 90%. 

Żeby uniknąć takich nieporozumień, warto dokładnie określić, w jaki sposób należy opisywać autorów utworu wspólnego.

W zasadzie pominięcie któregokolwiek z wymaganych elementów to błąd, który może prowadzić do ewentualnych sporów między współtwórcami. Przed podpisaniem umowy warto zatem dokładnie sprawdzić, czy zawiera wszystkie niezbędne zapisy.

Uwaga – umowa współautorska to nie umowa licencyjna albo o przeniesienie praw, więc jej zawarcie nie ogranicza autorskich praw osobistych. Autorzy przez cały czas mogą zarządzać własnymi wkładami twórczymi do utworu.