Film czy reklama bez muzyki, gra bez ścieżki dźwiękowej – w dzisiejszych czasach to rzadkość. Nietrudno wymienić przykłady na połączenie utworu muzycznego z obrazem. Otaczają nas na co dzień w różnych kontekstach, a przestrzeń wizualna wydaje się naturalnym kompanem muzyki. Co może być jednak zaskakujące, sformułowanie, które używane jest do opisania zasad formalnych tego połączenia, nie jest zapisane w żadnej ustawie. Mowa o słowie “synchronizacja”.
Czym jest synchronizacja?
Określenie to stosowane jest do opisania połączenia muzyki z materiałem filmowym, grą komputerową, spotem reklamowym albo innego rodzaju obrazami ruchomymi.
To nie jest oficjalna definicja, bo wyjaśnienie słowa „synchronizacja” nie pojawia się w Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Sformułowanie to można jednak często znaleźć w umowach stosowanych w biznesie muzycznym. Jest też powszechnie stosowane wśród praktyków branży muzycznej.
🤔 Skoro synchronizacja nie została opisana w ustawie, skąd wiadomo czego dotyczy?
Można odwołać się do ogólnego znaczenia tego słowa. Synchronizacja to koordynacja w czasie co najmniej dwóch zjawisk lub procesów albo jednoczesne ich występowanie.
Czego dotyczy synchronizacja w branży muzycznej?
- Przyjęło się, że synchronizacja to połączenie muzyki z obrazem ruchomym w szczególności z:
- utworami audiowizualnymi takimi jak film czy serial,
- reklamą,
- grą komputerową,
- programem telewizyjnym opartym na scenariuszu,
- animacją itp.
Jak twórca zarabia na synchronizacji?
👤 Synchronizacja a osobiste prawa autorskie
Autor, autorzy, spadkobiercy twórców albo inne podmioty posiadające prawa autorskie muszą wyrazić zgodę na użycie utworu do synchronizacji.
Wynika to z autorskich praw osobistych. Proces synchronizacji odnosi się do prawa do nienaruszalności treści i formy utworu oraz do jego rzetelnego wykorzystania.
Zgodnie z autorskimi prawami osobistymi, które chronią związek twórcy z utworem, ten ma prawo zdecydować, czy chce, żeby jego twórczość była łączona z reklamowanym produktem, konkretną tematyką filmu lub wartościami promowanymi przez markę etc.
📌 Przykład
Agencja reklamowa szuka muzyki do nowego spotu. Producentowi zależy na tym, żeby w jednej ze scen pojawiła się popularna melodia.
Co powinien zrobić?
Uzyskać zgodę na jej użycie od wszystkich autorów albo podmiotów reprezentujących ich interesy.
W tym kontekście używamy słowa producent do określenia podmiotów, które dokonują połączenia muzyki z obrazem, takich jak: wydawca gry komputerowej, agencja reklamowa czy producent filmowy.
Zgody na synchronizację w imieniu autora nie może udzielić ZAiKS, ponieważ nie zarządza on autorskimi prawami osobistymi, a wyłącznie prawami majątkowymi.
Mówi o tym umowa o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi między twórcą a ZAiKS-em:
„Powierzenie nie obejmuje zezwolenia na włączenie utworu do reklam i do utworów audiowizualnych oraz na wykonywanie autorskich praw zależnych, z tym że ZAiKS określa zasady rozpowszechniania na poszczególnych polach eksploatacji i pobiera wynagrodzenia z tego tytułu. Na potrzeby Umowy (o zbiorowe zarządzanie) przyjmuje się, że pojęcie utworów audiowizualnych obejmuje filmy i seriale fabularne, filmy i seriale dokumentalne, filmy i seriale animowane.”
Producent musi zatem dotrzeć do wszystkich twórców lub ich reprezentantów i podpisać z nimi odpowiednie umowy. Uwaga: w przypadku utworów współautorskich producent musi uzyskać zgody wszystkich twórców. Nawet jeżeli producent chce użyć wyłącznie muzyki, musi również uzyskać zgodę autora tekstu.
Producent może się zwrócić do twórcy o udzielenie zgody na synchronizację do już istniejącego utworu albo zleci skomponowanie nowej muzyki na zamówienie.
W trakcie negocjacji warto zwrócić uwagę na zakres udzielanej zgody. Twórca może zaakceptować użycie utworu np. wyłącznie w filmie albo dodatkowo w zwiastunie czy innych materiałach promocyjnych. Tym samym im większy zakres użycia utworu, tym większa powinna być stawka należna za udzielenie zgody.
Zgoda zostaje udzielona w wyniku podpisania stosownej umowy między twórcą a producentem. Często taka umowa jest nazwana „licencją na synchronizację”. Jeśli muzyka bez zgody twórców zostanie użyta np. w filmie, dojdzie do naruszenia praw autorskich.
💰 Synchronizacja a autorskie prawa majątkowe
Po publikacji filmu czy reklamy zawierającej zsynchronizowany utwór muzyczny, jego twórcy należy się wynagrodzenie z racji korzystania z autorskich praw majątkowych.
Licencji na korzystanie z autorskich praw majątkowych, w imieniu twórców, udziela ZAiKS. Wynagrodzenie uiszcza podmiot, który jest odpowiedzialny za korzystanie z utworu, czyli nadawcy telewizyjni czy kina. Jeśli muzyka została użyta do przygotowania zwiastunów, a te emitowane są w stacjach radiowych, autorowi również należą się tantiemy za wykorzystanie.
Warto dodać, że tak zwane tantiemy audiowizualne (należne m.in. z tytułu wyświetleń w kinach i nadań telewizyjnych) są niezbywalne, nawet jeżeli twórca zdecyduje się na przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu na producenta.
Podsumowanie
- Synchronizacja to połączenie utworu muzycznego z ruchomym obrazem.
- Prawo do synchronizacji wiąże się z wykorzystaniem autorskich praw majątkowych.
- Twórcy utworu muszą wyrazić zgodę na synchronizację.
- ZAiKS nie może wyrazić zgody na synchronizację w imieniu twórcy.
- Użycie utworu bez zgody to łamanie praw autorskich.
- Twórcy mogą negocjować wynagrodzenie z tytułu udzielenia zgody na synchronizację.
- Twórcy przysługuje ponadto wynagrodzenie z tytułu eksploatacji zsynchronizowanego utworu z tytułu korzystania z majątkowych praw autorskich.
