Przejrzystość rozliczeń z twórcami – najważniejsze zmiany w prawie autorskim

Nowelizacja ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 26 lipca 2024 r. (Dz.U. 2024 poz. 1254), która weszła w życie 20 września 2024 r., rozszerzyła
praktyczny zakres praw informacyjnych twórców i artystów wykonawców wobec podmiotów korzystających z ich utworów. Zmiany te wdrożyły m.in. art. 19 Dyrektywy (UE) 2019/790 (tzw. dyrektywy DSM) i wprowadziły w Polsce europejski standard przejrzystości w rozliczeniach z twórcami.

❓ Czym są roszczenia informacyjne i jak z nich korzystać?

Najkrócej – to roszczenia, które przysługują twórcom (i artystom wykonawcom) wobec podmiotów, które zarabiają na ich twórczości i korzystają z ich utworów (lub artystycznych wykonań). Twórcy (i artyści wykonawcy) mają prawo domagać się informacji i ujawnienia dokumentów, które pozwolą im sprawdzić, czy wynagrodzenia zostały wyliczone we właściwy sposób.

• Ustawa o prawie autorskim przewiduje aktualnie dwa typy roszczeń informacyjnych:
• roszczenia informacyjne wobec podmiotów, które nabyły prawa i jednocześnie
  zagwarantowały w umowach, iż nasze wynagrodzenie będzie uzależnione od
  przychodów za korzystanie z naszej twórczości (art. 47 Pr.Aut);
• roszczenia o uzyskiwanie regularnej informacji o przychodach z korzystania z
  utworu lub artystycznego wykonania, gdy umowa jest nieodpłatna lub umowa
  przewiduje stałą kwotę wynagrodzenia (art.47 1 Pr.Aut.);

💰 Roszczenia informacyjne przy wynagrodzeniu zależnym od przychodów

Przenosząc prawa do utworu czy udzielając licencji na wskazanych w umowie polach eksploatacji jako twórcy czy artyści wykonawcy mamy często zapewnione prawo do wynagrodzenia uzależnionego od przychodów (wpływów) za korzystanie z utworu (czy – artystycznego wykonania). Najczęściej uzgadniamy w umowie, iż nasze wynagrodzenie będzie ustalane w oparciu o określony procent od sprzedaży egzemplarzy utworów, liczby odtworzeń etc. W tych sytuacjach, możemy dodatkowo zadbać o takie zapisy w umowie, które pomogą nam zweryfikować czy wynagrodzenia autorskie są naliczane we właściwy sposób.

Dodatkową pomocą są też uprawnienia zagwarantowane w ustawie o prawie autorskim, które niejako „wzmacniają” naszą pozycję i dają nam konkretne narzędzie do uzyskania informacji i danych umożliwiających nam weryfikację należnego wynagrodzenia.

Zgodnie z art. 47 pkt 1 i 2 PrAut, twórca (lub artysta wykonawca, na podstawie art. 92 PrAut), którego wynagrodzenie zależy od przychodów z korzystania z utworu, może żądać:

1) Przekazania informacji mających istotne znaczenie dla określenia wysokości wynagrodzenia. Zakres informacji obejmuje nie tylko dane o przychodach, lecz także inne czynniki wpływające na wysokość wynagrodzenia.

• Twórca (artysta wykonawca) może zatem żądać od kontrahenta, z którym zawarł umowę, m.in.:
• zestawienia liczby sprzedanych egzemplarzy lub odtworzeń na poszczególnych platformach,
• raportów z kampanii promocyjnych, informacji o prowizjach, kursach walut czy marżach dystrybutora,
  
• danych dotyczących kosztów dystrybucji i sposobu rozliczania pól eksploatacji.

Celem tego uprawnienia jest umożliwienie pełnego sprawdzenia, czy ustalone wynagrodzenie odzwierciedla rzeczywiste korzyści ekonomiczne uzyskiwane z utworu oraz czy otrzymywane wynagrodzenie jest prawidłowo wyliczone.

2) Drugim elementem roszczenia z art. 47 pkt 2 jest prawo do wglądu w niezbędnym zakresie do dokumentacji mającej znaczenie dla określenia wynagrodzenia.

Prawo to jest autonomiczne i twórca może z niego skorzystać niezależnie od żądania informacji. Wgląd może obejmować m.in. sprawdzenie faktur, zestawień księgowych lub raportów z platform cyfrowych, przy zachowaniu zasad poufności i tajemnicy przedsiębiorstwa. Przepis jest kwalifikowany w doktrynie jako bezwzględnie obowiązujący. Oznacza to, że nie można wyłączyć jego stosowania w drodze umowy i nie można skutecznie zobowiązać twórcy do niewystępowania z roszczeniami informacyjnymi. Taki zapis będzie nieważny. Strony mogą natomiast uregulować sposób wykonywania obowiązku informacyjnego w zakresie względniejszym dla twórcy i niewypaczającym funkcji uprawnienia. W ramach swobody umów strony mogą także zastrzec karę umowną na wypadek niewykonania przez kontrahenta obowiązku informacyjnego w ustalony sposób.

• Podsumowując: Nie ma przeszkód, abyśmy w umowie z kontrahentem uzgodnili
  szczegółowy zakres korzystania z roszczenia informacyjnego poprzez:
• ustalenie częstotliwości korzystania z roszczenia informacyjnego;
• ustalenie trybu i formy jego wykonania,
• uzgodnienie czasu (terminu), w jakim kontrahent winien udzielić informacji;
• ustalenie zakresu i formy dokumentacji, którą ma udostępniać korzystający;
• uzgodnienie zakresu obowiązku poufności uzyskanych od kontrahenta informacji;
• zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewywiązania się kontrahenta z
  obowiązku w ustalonym zakresie.

📑 Obowiązek przejrzystości kontraktowej

(art. 47¹ PrAut)

Obowiązek przejrzystości kontraktowej czyli uzyskiwanie regularnej informacji o przychodach z korzystania z utworu lub artystycznego wykonania, gdy umowa jest nieodpłatna lub przewiduje stałą kwotę wynagrodzenia - (art.47¹ PrAut) Do umów autorskich bezpłatnych lub wynagradzanych ryczałtowo, w zakresie korzystania z utworu lub artystycznego wykonania, zawartych od dnia 20 września 2024r. stosuje się nowy obowiązek udzielania informacji przez kontrahenta twórcy (artysty wykonawcy).

Osobami uprawnionym do otrzymywania informacji na podstawie komentowanego artykułu są podobnie jak w zakresie roszczenia opisanego w pkt 1) twórcy i artyści wykonawcy (art. 92 PrAut), którzy przenieśli autorskie prawa majątkowe lub udzielili licencji na korzystanie z utworu lub artystycznego wykonania. Nie ma w tym przypadku znaczenia, czy dokonali tych czynności nieodpłatnie (z jednym zastrzeżeniem o którym mowa w pkt 6 ppkt 2) czy odpłatnie. W przypadku umów odpłatnych prawo do informacji jest niezależne od przyjętego modelu wynagrodzenia. Przysługuje zatem również w przypadku twórców i artystów wykonawców, którzy otrzymali wynagrodzenie ryczałtowe.

Twórcy i artyści wykonawcy mają prawo wynikające wprost z ustawy do regularnego otrzymywanie bardzo szczegółowych danych związanych z ich eksploatacją ich twórczości.

Nowy przepis wprowadził długo oczekiwane zmiany w zakresie obowiązku informacyjnego korzystających z utworów oraz transparentności rozliczeń.
Celem tych zmian było umożliwienie twórcom (i artystom wykonawcom) realnej kontroli nad sposobem korzystania z ich utworów i sprawdzenia, czy otrzymywane wynagrodzenie odpowiada rzeczywistym zyskom z eksploatacji dzieła.

‍
Obowiązek przejrzystości uzupełnia i rozwija wcześniejsze roszczenie informacyjne z art. 47 PrAut, tworząc wspólnie z nim spójny system gwarancji transparentności.

🔍Główne zasady transparentności

Główne zasady wynikające z przepisu art. 47¹ ust. 1 PrAut:

1) Twórca ma prawo do regularnego otrzymywania informacji o przychodach z korzystania z jego utworu oraz o wynagrodzeniu należnym z tego tytułu, odrębnie dla każdego sposobu korzystania.

• W praktyce oznacza to, że:
• wydawcy książek muszą przekazywać dane o sprzedaży druków, e-booków i audiobooków,
• wytwórnie fonograficzne – raporty o liczbie streamów i przychodach z platform,
• producenci filmowi – zestawienia z dystrybucji kinowej, VOD i telewizyjnej.
  ‍

Przepis stanowi jednak, że informacje te mogą być wykorzystywane wyłącznie w celu ustalenia wartości majątkowej przeniesionych praw lub licencji i nie mogą służyć do negocjacji nowych umów czy do celów konkurencyjnych.

2) Ramy czasowe dotyczące przekazywania informacji wprowadzone nowymi przepisami.

• Ramy czasowe:
• nie rzadziej niż raz w roku,
• nie częściej niż raz na kwartał, z zastrzeżeniem, że częstotliwość powinna być „odpowiednia do rodzaju działalności”.
  ‍

Przyjąć należy zatem, że w branżach o ciągłej eksploatacji np. muzycznej, filmowej czy reklamowej - standardem będzie raportowanie kwartalne. W sektorach o mniejszej dynamice np. książkowym czy graficznym wystarczające będzie raportowanie roczne.
‍

3) Raporty obejmujące informacje powinny być podane w taki sposób aby można było je porównać w czasie.

Ustawowy obowiązek należy realizować w sposób przejrzysty i umożliwiający twórcy rzeczywistą kontrolę danych.

• Dobre praktyki rekomendują raporty tabelaryczne zawierające przykładowo:
• pola eksploatacji,
• okres rozliczeniowy,
• miarę użycia (np. liczba odtworzeń, egzemplarzy, subskrypcji),
• przychód brutto i netto,
• potrącenia i prowizje,
• należne wynagrodzenie

4) Bardzo ważnym elementem i gwarantem informacji jest łańcuch informacyjny (kaskadowość).

• Jeśli podmiot pierwotnie zobowiązany (np. wydawca lub producent), z którym twórca lub artysta zawarł bezpośrednio umowę, nie posiada pełnych danych, ponieważ przekazał prawa dalej np. dystrybutorowi, agregatorowi, platformie to ma obowiązek:
• poinformować o tym twórcę
• przekazać mu dane kontaktowe kolejnego podmiotu
• umożliwić uzyskanie informacji od tego dalszego podmiotu
  ‍

Dzięki temu, twórca może „podążać za swoim utworem” w łańcuchu eksploatacji i uzyskać rzeczywiste dane o przychodach. To rozwiązanie jest szczególnie istotne w branżach cyfrowych, gdzie dane o eksploatacji często „rozpływają się” między pośrednikami.
‍

5) Przepisu art. 47¹ PrAut nie stosujemy w przypadku nieznacznego wkładu twórczego.

• Chodzi o przypadki, gdy:
• twórca wniósł marginalny element do dużego projektu (np. drobny fragment
  animacji w filmie),
• jego udział jest trudny do wyodrębnienia ekonomicznie
  ‍

Ustawodawca wprowadził domniemanie, że taki nieznaczny wkład występuje w utworach zbiorowych lub współautorskich, innych niż literackie, muzyczne czy słowno-muzyczne.
Natomiast domniemanie to nie dotyczy kluczowych współtwórców utworów audiowizualnych: reżysera, operatora, scenarzysty, adaptatora oraz twórców muzyki.
Twórca może jednak przełamać to domniemanie, jeśli wykaże, że informacja jest niezbędna do wykonania prawa z art. 44 PrAut, czyli prawa do żądania dodatkowego wynagrodzenia w razie nieproporcjonalnych korzyści kontrahenta (tzw. klauzula bestsellerowa - LINK DO ARTYKUŁU)
‍

‍

6) Ustawodawca przewidział dodatkowo trzy kategorie wyłączeń. Przepisu art. 47(1) PrAut nie stosuje się również do:

• umowy z organizacjami zbiorowego zarządzania (OZZ) - informacje
  przekazywane są przez organizacje na podstawie odrębnych przepisów –
  ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi;
• nieodpłatnych licencji udzielonych przez twórcę ogółowi społeczeństwa (np.
  Creative Commons);
• nabycia praw pracowniczych (art. 12 PrAut) – obowiązek nie obejmuje relacji
  pracownik–pracodawca, gdzie prawa przechodzą z mocy ustawy na
  pracodawcę.

‍
7) Prawo wprowadza także zasadę proporcjonalności.

Jeżeli wykonanie obowiązku informacyjnego byłoby niewspółmiernie uciążliwe lub kosztowne w stosunku do
przychodów z utworu, można ograniczyć raport do danych łącznych – np. jednej kwoty zbiorczej przychodu i wynagrodzenia.

Przykład:
Grafik stworzył jedną z wielu ikon użytych w dużej aplikacji. W takim przypadku wystarczy przekazanie zbiorczej informacji o przychodach z korzystania z aplikacji i kwocie wynagrodzenia przypadającej na daną grupę elementów.

♦️Podsumowując, obowiązek przejrzystości to nowa jakość w polskim prawie autorskim

‍
Obowiązek przejrzystości to nowa jakość w polskim prawie autorskim – uwydatnia prawo do twórcy (artysty wykonawcy) do uzyskiwania raportów od kontrahentów od
przychodach, jakie uzyskują z ich twórczości, co zapewnia transparentność finansową w sektorze kreatywnym. W połączeniu z roszczeniem informacyjnym z art. 47 PrAut tworzy systemowy mechanizm ochrony interesów twórców (artystów wykonawców), który pozwala nie tylko weryfikować rozliczenia, ale budować partnerskie i uczciwe relacje rynkowe. W praktyce oznacza to, że nawet jeżeli wynagrodzenie nie jest bezpośrednio uzależnione od przychodów (np. ustalono ryczałt), korzystający musi co najmniej raz w roku udostępnić dane o:

• przychodach z korzystania z utworu (z podziałem na pola eksploatacji),
• liczbie egzemplarzy, odtworzeń lub streamów,
• należnym wynagrodzeniu i potrąceniach.

To prawo ma również charakter imperatywny — nie można go wyłączyć ani ograniczyć umową. Obowiązek przejrzystości ma zapewnić twórcom (artystom
wykonawcom) świadomość ekonomicznego losu ich twórczości w świecie cyfrowym, gdzie dane są często rozproszone między producentów, dystrybutorów i platformy.
‍

Nowe przepisy zmieniają dotychczasowy układ sił między twórcami (artystami wykonawcami) a korzystającymi z ich praw. Po raz pierwszy ustawodawca wymaga regularnego, proaktywnego informowania o przychodach z eksploatacji utworów — nie tylko na żądanie twórcy (artysty wykonawcy). To fundament dla bardziej transparentnych i uczciwych relacji z branżą wydawniczą, muzyczną i audiowizualną. Połączenie roszczenia informacyjnego (art. 47 PrAut) i obowiązku przejrzystości (art. 47¹ PrAut) realizuje postulat dyrektywy DSM - wzmocnienia pozycji słabszej strony umowy poprzez dostęp do rzetelnych danych.

‍