Każdego dnia na platformy streamingowe trafia około 120 000 nowych "kawałków”. Czy to oznacza, że powstaje aż tak duża liczba nowych utworów? Niekoniecznie. Dużą częścią biznesu muzycznego są nagrania będące modyfikacją istniejących utworów, czyli covery, remiksy, przeróbki.
Twórca nabywa autorskie prawa osobiste i majątkowe do utworu, nawet jeżeli nie utrwali go w żadnej formie ani nie zarejestruje w ZAiKS-ie. Jednym z praw osobistych jest prawo do nienaruszalności treści i formy utworu. Nie da się się go zrzec, dlatego wyłącznie autor może zezwalać na korzystanie z tak zwanych utworów zależnych.
Czym jest utwór zależny i kiedy powstaje?
Utwór zależny powstaje w wyniku opracowania czyjegoś utworu, zwłaszcza jego tłumaczenia, przeróbki i adaptacji.
Co ważne, opracowanie trzeba odróżnić od interpretacji, ponieważ od tego zależy, czy trzeba będzie uzyskać zgodę autorów oryginalnego utworu na korzystanie z niego. O interpretacji mówimy wtedy, gdy w trakcie artystycznego wykonania wprowadzane są zmiany dynamiki, artykulacji albo frazowania, czyli zmiany techniczne, które nie wpływają na indywidualny charakter utworu. Opracowanie zaś to modyfikacja kompozycji lub tekstu dokonana w sposób twórczy i indywidualny, która prowadzi do istotnych zmian w oryginalnym utworze i skutkuje stworzeniem utworu zależnego.
Mówiąc wprost, jeśli zmienia się cudzy utwór, powstaje utwór zależny. Gdy na przykład modyfikuje się tekst albo tłumaczy go na inny język, nawet jeśli warstwa kompozycyjna pozostaje taka sama, to nowy utwór nazywany jest utworem zależnym.
👀 Ciekawostka
Koreański artysta MIDNATT wydał singiel Masquerade w… sześciu językach!
MINDATT, to południowokoreański artysta, który w dniu premiery swojej piosenki postanowił zwiększyć jej szanse na międzynarodowy sukces. Wykorzystał on bowiem sztuczną inteligencję, dzięki której wygenerował swój wokal w pięciu dodatkowych wersji językowych. Masquerade wydano w wersji koreańskiej, ale również angielskiej, wietnamskiej, hiszpańskiej, japońskiej i chińskiej.
Czy możemy powiedzieć, że powstało pięć nowych utworów zależnych? Odpowiedź znajdziesz na końcu artykułu 👇
Wprowadzanie zmian w utworze a prawa autorskie twórcy
Jeżeli po wprowadzeniu zmian nie następuje korzystanie z tak powstałego utworu zależnego – utwór nie trafia na streamingi, YouTube’a, do mediów społecznościowych albo nie jest grany na koncertach, tylko chowany do przysłowiowej szuflady, tak naprawdę nic nie trzeba robić. Zgodnie z prawem samo tworzenie opracowań nie wymaga uzyskania zgody twórców oryginalnej wersji.
Co innego, gdy chce się rozpowszechniać utwór zależny. Wówczas trzeba uzyskać zgodę na modyfikację utworu od twórcy oryginału.
Dlaczego? Wynika to wprost z przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
W tym celu należy się zgłosić bezpośrednio do twórców lub właścicieli praw. ZAiKS nie udziela tych zgód w imieniu twórców.
Po dopełnieniu obowiązków wobec twórców utworu oryginalnego możemy legalnie korzystać z utworu zależnego.
Utwór zależny staje się prawowitym utworem w rozumieniu prawa autorskiego i jest objęty ochroną oraz może zostać zgłoszony do ZAiKS-u. Wypełniając zgłoszenie utworu zależnego w zaiks.online, należy zaznaczyć, że jest to opracowanie, a wśród twórców obok autorów opracowania, należy wymienić twórców oryginału.
Korzystanie z utworu zależnego
Korzystanie z utworu zależnego, czyli przykładowo wydanie takiego utworu na płycie, w streamingach czy emisja w radio wymaga od użytkownika uzyskania licencji na korzystanie z autorskich praw majątkowych tego utworu zależnego. Tak samo jak w przypadku utworu oryginalnego, takiej licencji udziela ZAiKS.
Kiedy można rozpowszechniać utwór zależny bez zgody twórcy?
Od tej reguły jest jeden wyjątek – nie ma obowiązku uzyskania zgody, gdy autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły, czyli minęło więcej niż 70 lat od śmierci ostatniego ze współtwórców dzieła albo utwór znajduje się w domenie publicznej.
Mimo to należy pamiętać o wskazaniu twórcy oryginalnego dzieła.
Czy cover to opracowanie?
To zależy. Covery mogą być zarówno interpretacjami, jak i opracowaniami.
Jeżeli artysta wykonawca nie wprowadza zmian w tekście ani w kompozycji, a jedynie dodaje własne ozdobniki albo wokalizy, mówimy o interpretacji. Rozpowszechnianie coveru, który jest interpretacją, wymaga uzyskania licencji na korzystanie z autorskich praw majątkowych do oryginalnego utworu.
Takiej licencji w imieniu autora udziela ZAiKS.
Jeśli wykonuje się piosenkę we własnym tłumaczeniu, z innym tekstem, całkowicie modyfikuje melodię lub korzysta z zupełnie innych instrumentów, mówimy o opracowaniu. Gdy chce się rozpowszechnić cover będący opracowaniem, należy otrzymać zgodę twórcy oryginalnego utworu (lub wszystkich twórców w przypadku utworu współautorskiego). To wymaga bezpośredniego kontaktu z autorami, ponieważ ZAiKS nie udziela takich zgód. ZAiKS udziela jedynie licencji na korzystanie z autorskich praw majątkowych.
Co z remiksem?
Remiks to taka modyfikacja, która zakłada jednoczesne wykorzystanie oryginalnego utworu, czyli kompozycji i tekstu oraz oryginalnego nagrania. Jeśli np. ścieżka wokalu pozostaje niezmieniona, ale podkład jest zupełnie inny, dochodzi do wykorzystania nie tylko praw autorskich twórców, ale także praw artystów wykonawców oraz producenta będącego właścicielem praw do nagrania, które posłużyło do stworzenia remiksu.
Remiks, który powstaje w wyniku zestawienia fragmentów kilku utworów, ułożenia ich w określonej kolejności i wprowadzenia zmian w melodii, będzie opracowaniem. Tak samo jak remiks skupiający się na modyfikacji jednego utworu – zmieniający tempo, aranżację, akcenty czy powtarzający wybrane fragmenty w postaci tak zwanych loopów.
- Żeby legalnie rozpowszechnić remiks prowadzący do powstania utworu zależnego, trzeba uzyskać:
- zgodę na wprowadzanie zmian w utworze pierwotnym,
- licencję na wykorzystanie artystycznych wykonań,
- licencję na korzystanie z fonogramów,
- licencję na korzystanie z praw majątkowych utworu zależnego.
Uwaga: jeżeli remiksujesz utwory na żywo w klubach, wystarczy mieć licencję didżejską. Nie trzeba uzyskiwać zgody podmiotów autorskich praw osobistych – twórców oryginalnych utworów.
Inspiracja a opracowanie
Wyróżnia się także utwory inspirowane, czyli takie, które powstały pod wpływem inspiracji dziełem innego twórcy. W tym wypadku utwór innego autora jest tylko bodźcem pobudzającym kreatywność.
Utwory inspirowane mają cechy indywidualnej twórczości artystycznej autora i nie zawierają elementów twórczych cudzego dzieła. Mogą za to nawiązywać do określonego stylu, bo styl nie podlega ochronie prawa autorskiego.
Jeśli na przykład wykorzysta się czyjś pomysł na tekst, ale napisze go swoimi słowami, taki utwór nie będzie opracowaniem tylko inspiracją.
Ważne: autor utworu inspirowanego dysponuje pełnią praw autorskich i samodzielnie nimi zarządza. Nie potrzebuje zgody twórcy dzieła, którym się inspirował ani nie musi go nigdzie oznaczać.
Wróćmy do pytania o singiel Masquerade… Czy możemy powiedzieć, że powstało pięć nowych utworów zależnych?
Tak, jeżeli autorem tłumaczeń jest człowiek. Tłumaczenia wygenerowane przez sztuczną inteligencję nie są utworami w rozumieniu prawa autorskiego.
Więcej o tym, czym jest utwór przeczytasz tutaj.
Podsumowanie
- Utwór zależny jest efektem wprowadzenia zmian do utworu oryginalnego.
- Rozpowszechnianie utworów zależnych wymaga zgody twórcy oryginalnego dzieła.
- Cover w zależności od tego, jak bardzo ingeruje w oryginalny utwór, może być albo interpretacją, albo opracowaniem.
- Rozpowszechnianie coveru, który jest interpretacją, wymaga uzyskania licencji od ZAiKS-u, a takiego, który jest opracowaniem – zgody twórcy utworu pierwotnego oraz licencji od ZAiKS-u.
