Polska scena folkowa tętni życiem, łącząc muzyczne korzenie z nowoczesnym brzmieniem. Twórcy, sięgając do tradycji, coraz częściej nadają jej nowe formy – tworząc tzw. opracowania, czyli twórcze interpretacje dawnych utworów. Niezależnie od tego, czy bazują na pieśniach z domeny publicznej, czy przerabiają chronione kompozycje, powinni pamiętać o jednym: odpowiednim zgłoszeniu do ZAiKS-u, które pozwala im legalnie zarabiać na swoim dziele. Jak to zrobić?
Nawet postronni muzyczni obserwatorzy doskonale wiedzą , że polski folk, etno, muzyka ludowa i korzenna mają się w Polsce świetnie. A ci, którzy ją tworzą, należą do niezwykłej plejady ludzi o ogromnej wrażliwości, wyobraźni i talencie. I co ważne, często odmiennym podejściu do tradycji. Niektórzy wierzą, że folk może brzmieć najszczerzej jedynie w swojej czystej formie. Inni chętnie konfrontują, to co tradycyjne z tym, co współczesne: elektroniką, rockiem, punkiem, hip hopem, popem.
Folk jest na tyle specyficznym gatunkiem, że funkcjonuje w kilku wymiarach. Choć często skrojony na współczesne czasy, grany w nowoczesnych klubach, salach koncertowych czy na popowych i offowych festiwalach, jest silnie zakorzeniony w przeszłości. Nie sposób wyobrazić sobie artystów, którzy, grając folk, nie znaliby jego przeszłości. I nie sposób wyobrazić sobie, że współcześni artyści, najmłodsze pokolenia nie sięgają do przebogatej biblioteki utworów, by z nich korzystać, cytować je, interpretować, inspirować się nimi, a także by na ich podstawie tworzyć opracowania.
Czym jest opracowanie?
To tak zwany utwór zależny, czyli utwór, który powstał poprzez twórcze przetworzenie elementów składowych utworu pierwotnego. Więcej o opracowaniu pisaliśmy tutaj.
- Opracowania mogą powstawać do:
- Utworów chronionych, do których autorskie prawa majątkowe jeszcze nie wygasły.
- Utworów z domeny publicznej, czyli takich, do których autorskie prawa majątkowe już wygasły.
W przypadku muzyki folkowej można się najczęściej spotkać właśnie z tym drugim przypadkiem.
W każdym jednak wariancie warto wiedzieć, że nowo powstały utwór zależny (jakim jest opracowanie) powinien zostać zgłoszony do ZAiKS-u, by twórcy takiego opracowania otrzymywali tantiemy.
Jak zarejestrować opracowanie w ZAiKS-ie?
W przypadku opracowań istnieje kilka ważnych kwestii, o których warto pamiętać:
📍 Opracowanie utworów chronionych
✅ Zgoda twórców lub spadkobierców: Na jakiekolwiek opracowanie (przeróbki) cudzych utworów chronionych należy uzyskać zgodę twórców bądź spadkobierców utworu pierwotnego. Autorskie prawa majątkowe działają do 70 lat od śmierci twórcy, a przy utworach współautorskich 70 lat od daty śmierci ostatniego współtwórcy.
Warto wiedzieć: W przypadku utworów współautorskich należy uzyskać zgodę wszystkich współautorów. Wówczas w zgłoszeniu do ZAiKS-u należy uwzględnić nazwiska wszystkich twórców utworu pierwotnego. Jeżeli utwór pierwotny został zgłoszony jako połączony, to należy wpisać i wybrać twórców tej warstwy, która została zmieniona. Twórcy utworu pierwotnego powinni takie zgłoszenie zaakceptować ze swojego profilu w serwisie zaiks.online. To również oni przyznają autorom opracowania udział za ich wkład.
📍 Opracowanie utworów z domeny publicznej
✅ Materiały źródłowe: Jeżeli opracowanie dotyczy utworu, do którego prawa autorskie wygasły (z tzw. domeny publicznej, czyli od śmierci twórców minęło 70 lat i więcej) warto dołączyć do zgłoszenia materiały źródłowe (zapis nutowy lub nagranie). Pozwoli to rzeczoznawcom ZAiKS-u w sposób rzetelny ocenić utwór i przyznać odpowiedni udział za wkład twórczy.
✅ Rzeczoznawcy ZAiKS-u badają, czy utwór jest opracowaniem twórczym (nie zaś aranżacją czy instrumentacją) i wówczas na mocy obowiązującego Regulaminu repartycji wynagrodzeń autorskich przyznają twórcy opracowania udział od 15% do 85%. Tu sprawa jest prosta, zgoda twórców nie jest wymagana, ale wymagana za to jest analiza rzeczoznawców ZAiKS-u.
Tutorial: Jak zarejestrować opracowanie z domeny publicznej w zaiks.online?
📍 Forma rejestracji w ZAiKS-ie:
✅ Elektronicznie – ZAiKS umożliwia rejestrację opracowań drogą elektroniczną poprzez portal zaiks.online.
- Online można zgłaszać opracowania:
- utworów niechronionych (należących do domeny publicznej),
- utworów twórców żyjących,
- mieszane, w których np. warstwa słowna stanowi opracowanie tekstu twórcy żyjącego, natomiast warstwa muzyczna to opracowanie utworu niechronionego (Bacha, Chopina lub utworu ludowego).
Zgłaszanie opracowań online wygląda podobnie, jak zgłaszanie utworów pierwotnych, z tą jednak różnicą, że już na wstępie, na drugiej stronie formularza, tam gdzie należy podać tytuł utworu, trzeba również zadeklarować, iż zgłaszany utwór jest opracowaniem.
⚠️ Wyjątek
W chwili obecnej niemożliwe jest zgłaszanie za pośrednictwem serwisu zaiks.online opracowań twórczych dzieł autorów i kompozytorów nieżyjących, od których śmierci nie minęło 70 lat. Tego typu opracowania należy zgłaszać w sposób tradycyjny, na przeznaczonym do tego celu formularzu AO. Formularz musi zawierać podpisy zarówno osoby zgłaszającej, jak i wszystkich spadkobierców nieżyjącego twórcy. Do wypełnionego i podpisanego formularza wystarczy dołączyć nośnik cyfrowy (np. pendrive) zawierający wymagane dokumenty.
Korzyści dla twórców
Dzięki rejestracji opracowań w ZAiKS-ie twórcy mogą zarabiać na swoim wkładzie twórczym, a możliwości rejestracji online znacznie upraszcza ten proces.
Podsumowanie
- Polski folk ma się świetnie – scena folkowa w Polsce jest różnorodna i dynamiczna, tworzona przez artystów o odmiennej wrażliwości i podejściu do tradycji – od czystych form po eksperymenty z elektroniką, rockiem czy hip-hopem.
- Folk czerpie z przeszłości – współcześni twórcy nie tylko inspirują się dawną muzyką, ale często tworzą jej opracowania, czyli nowe utwory oparte na utworach pierwotnych.
- Czym jest opracowanie? – to utwór zależny, powstały poprzez twórcze przetworzenie istniejącego utworu; różni się od aranżacji czy instrumentacji, bo wnosi istotny wkład twórczy.
- Opracowania a prawa autorskie – jeśli utwór pierwotny jest chroniony, konieczna jest zgoda wszystkich współautorów lub spadkobierców. W przypadku utworów z domeny publicznej (po 70 latach od śmierci twórcy) zgoda nie jest potrzebna.
- Zgłaszanie do ZAiKS-u – każde opracowanie warto zarejestrować w ZAiKS-ie, aby autor otrzymywał tantiemy. Wymaga to poprawnego zgłoszenia z zaznaczeniem, że chodzi o utwór zależny.
- Zaiks.online ułatwia rejestrację – zgłoszenia można dokonać elektronicznie, szczególnie w przypadku utworów z domeny publicznej lub twórców żyjących. Dla utworów chronionych przez nieżyjących autorów obowiązuje zgłoszenie tradycyjne.
- Korzyści dla twórców – rejestracja opracowań daje możliwość legalnego dochodu z twórczości oraz formalne uznanie wkładu artystycznego w rozwój kultury muzycznej.
